Về bản chất, tha tù trước thời hạn có điều kiện là việc cho phép người đang chấp hành hình phạt tù có đủ điều kiện theo quy định được quay trở về với cộng đồng để cải tạo, sửa chữa lỗi lầm với sự giúp đỡ, giám sát của gia đình, các cơ quan, đoàn thể xã hội và họ phải tuân thủ một số nghĩa vụ nhất định.
Trên cơ sở đó, ngày 09/02/2018, Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Tòa án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành Thông tư liên tịch số 04/2018/TTLT-BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC quy định phối hợp thực hiện quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 về tha tù trước thời hạn có điều kiện, (có hiệu lực kể từ ngày 28/3/2018).
Nhìn chung, Thông tư liên tịch này chủ yếu quy định về hồ sơ, trình tự, thủ tục xét, đề nghị, quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện cho phạm nhân và thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, hủy quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện và rút ngắn thời gian thử thách cho người được tha tù trước thời hạn có điều kiện.
Việc rà soát, lập hồ sơ xét, đề nghị và thẩm định hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện phải hoàn thành trước ngày 15/4 đối với phạm nhân đủ điều kiện sau khi đánh giá, xếp loại chấp hành án phạt tù Quý I; Trước ngày 15/8 đối với phạm nhân đủ điều kiện sau khi đánh giá, xếp loại chấp hành án phạt tù 06 tháng và trước ngày 31/12 đối với phạm nhân đủ điều kiện sau khi đánh giá, xếp loại chấp hành án phạt tù năm để đề nghị Tòa án có thẩm quyền xem xét, quyết định, đồng thời chuyển cho Viện kiểm sát cùng cấp với Tòa án để thực hiện chức năng kiểm sát theo quy định của pháp luật.
Sau khi có quyết định được tha tù trước thời hạn có điều kiện, người được tha tù phải chấp hành thời gian thử thách. Trong thời gian này, nếu người được tha tù có nhiều tiến bộ, chấp hành nghiêm chỉnh nghĩa vụ,v.v… sẽ được xem xét, đề nghị rút ngắn thời gian thử thách. Mặt khác, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính 02 lần trở lên trong thời gian thử thách, thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với người đó và buộc họ phải chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành. Nếu người đó thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời gian thử thách thì Tòa án buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp với phần hình phạt tù chưa chấp hành của bản án trước theo quy định tại Điều 56 của Bộ luật Hình sự năm 2015.
Bên cạnh đó, Thông tư liên tịch số 04/2018/TTLT-BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC cũng quy định: Chậm nhất trước khi hết thời gian thử thách 15 ngày, Cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp huyện, Cơ quan thi hành án hình sự cấp quân khu phải rà soát, làm thủ tục cấp Giấy chứng nhận chấp hành xong án phạt tù cho người được tha tù trước thời hạn có điều kiện. Việc cấp Giấy chứng nhận này phải được thực hiện đúng vào ngày hết thời gian thử thách.
Có thể thấy, việc tha tù trước thời hạn có điều kiện đã thực hiện đúng chủ trương của Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, đó là: “Đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội”, tạo điều kiện cho phạm nhân sớm tái hòa nhập cộng đồng.
