Chế định này được thực hiện lần đầu tiên trên phạm vi toàn quốc vào dịp 02/9/2018, (đợt 1). Tính đến thời điểm tháng 4/2019, thành phố Cần Thơ đã thực hiện 03 đợt xét tha tù trước thời hạn có điều kiện. Nhìn chung, công tác xét tha tù trước thời hạn có điều kiện luôn được các cơ quan, đơn vị có liên quan chú trọng thực hiện chặt chẽ, có hiệu quả, đúng theo quy định của pháp luật. Theo đó, trong 03 đợt, đã có 27 phạm nhân đang chấp hành án tại Trại tạm giam Công an thành phố Cần Thơ và Nhà tạm giữ Công an cấp huyện đáp ứng đủ các điều kiện được Tòa án thành phố Cần Thơ quyết định xét tha tù trước thời hạn.
Tuy nhiên, qua nghiên cứu những điều kiện về tha tù trước thời hạn, nhận thấy còn có một số vướng mắc. Cụ thể, Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/4/2018 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao chưa quy định cụ thể, rõ ràng đối với một số điều kiện, dẫn đến khó khăn trong công tác rà soát, lập danh sách xét, đề nghị.
Một là, về điều kiện “Đã chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại” (điểm b, khoản 5, Điều 2). Theo Nghị quyết 01/2018/NQ-HĐTP thì: “Đã chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại là một trong các trường hợp:
- Đã thực hiện xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại theo bản án, quyết định của Tòa án;
- Có quyết định đình chỉ thi hành án của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền;
- Có thỏa thuận bằng văn bản của bị hại hoặc đại diện hợp pháp của bị hại về việc không phải thi hành nghĩa vụ bồi thường thiệt hại theo bản án, quyết định của Tòa án được cơ quan có thẩm quyền xác nhận.
Trên thực tế có nghĩa vụ dân sự, điển hình như là việc cấp dưỡng hàng tháng cho người già là cha, mẹ của bị hại, thì lại không có quy định về thời gian phải bồi thường là bao lâu để phạm nhân hoặc thân nhân của phạm nhân thực hiện xong nghĩa vụ này. Nếu 02 bên không thống nhất, thỏa thuận được số tiền và thời gian thực hiện thì sẽ thiệt thòi cho phạm nhân trong quá trình xem xét, đề nghị vì vẫn chưa chấp hành xong nghĩa vụ bồi thường thiệt hại. Như vậy, nếu phía bị hại không đồng ý nhận tiền cấp dưỡng trong 01 lần thì trường hợp này có nhất thiết để phạm nhân hoặc gia đình phạm nhân làm bản cam kết sẽ bồi thường hàng tháng sau khi được xét tha tù về hay không?
Hai là, về điều kiện “Khi về địa phương không ảnh hưởng đến an ninh trật tự, an toàn xã hội” (khoản 7 Điều 2). Quy định này, thiết nghĩ còn mang tính tùy nghi, chưa phù hợp và chặt chẽ.Trên thực tế, không loại trừ trường hợp phạm nhân được xem xét đề nghị tha tù, trước đó có xích mích, mâu thuẫn cá nhân với người có thẩm quyền nhận xét, xác nhận ở địa phương hoặc người thân của họ, từ đó ảnh hưởng đến mặt chủ quan, cảm tính trong quá trình xác minh, nhận xét. Do đó, nếu phạm nhân được nơi chấp hành án đánh giá có nhiều tiến bộ, xếp loại cải tạo tốt ở nhiều quý liền kề hoặc có thành tích xuất sắc, lập công trong quá trình lao động, cải tạo trước thời điểm lập hồ sơ xét, đề nghị tha tù thì không cần thiết phải xác minh.
