Thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại là một trong những nội dung được quy định tại Điều 615 Bộ luật Dân sự. Thực tiễn xét xử cho thấy, các tranh chấp liên quan đến thừa kế được giải quyết tại Tòa án thường rất đa dạng, trong đó có không ít các tranh chấp liên quan đến thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại. Các vụ án về thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại có thể phát sinh trong cùng vụ án đương sự yêu cầu chia thừa kế hoặc là một vụ tranh chấp riêng lẻ. Theo đó những người hưởng thừa kế có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại trong phạm vi di sản do người chết để lại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác. Việc thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại phát sinh kể từ thời điểm mở thừa kế và người có nghĩa vụ thực hiện là người thừa kế theo pháp luật, thừa kế theo di chúc và họ được hưởng di sản vì họ chỉ phải phải thực hiện nghĩa vụ trong phạm vi di sản mà họ được hưởng.
Thực tế giải quyết các vụ án về tranh chấp thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại phát sinh một số vướng mắc khó khăn.
Thứ nhất, người thứ ba (người mà người chết có nghĩa vụ về tài sản) khi khởi kiện phải chứng minh được việc người có nghĩa vụ đã chết, người đó phải có để lại di sản, giá trị của di sản để lại, đã giải quyết chi trả các nghĩa vụ theo thứ tự thanh toán quy định tại Điều 658 BLDS và còn di sản dôi dư ra. Tuy nhiên những thông tin trên thuộc về thông tin cá nhân nên khi khởi kiện người thứ ba rất khó để có thể tiếp cận được tài liệu chứng cứ liên quan. Đặc biệt trong trường hợp người có nghĩa vụ về tài sản chết có để lại di chúc thì việc tiếp cận di chúc để xác định đúng và đầy đủ bị đơn là không thể thực hiện nếu những người thừa kế không có thiện chí hợp tác.
Thứ hai, thực tiễn giải quyết các vụ án trên còn có quan điểm thực hiện chưa thống nhất. Trường hợp khi khởi kiện nguyên đơn chưa chứng minh được hết các điều kiện như đã phân tích nêu trên, Tòa án có thể áp dụng Điều 192 BLTTDS trả lại đơn khởi kiện do nguyên đơn do nguyên đơn chưa đủ điều kiện khởi kiên. Có quan điểm giải quyết là Tòa án vẫn thụ lý vụ án sau đó sẽ thực hiện các biện pháp thu thập tài liệu, chứng cứ liên quan. Nếu trong trường hợp không có đầy đủ điều kiện thụ lý thì Tòa án đình chỉ giải quyết vụ án theo quy định tại điểm g, khoản 1 Điều 217 của BLTTDS.
Thứ ba, theo quy định tại khoản 2 Điều 615 BLDS 2015 quy định “Trong trường hợp di sản chưa được chia thì nghĩa vụ tài sản do người chết để lại được người quản lý di sản thực hiện theo thỏa thuận của những người thừa kế trong phạm vi di sản do người chết để lại”. Tuy nhiên, nếu nhiều người được hưởng di sản thừa kế và di sản chưa được phân chia thì người thứ ba có được yêu cầu tất cả những người thừa kế phải thực hiện nghĩa vụ hay không, hay chỉ được yêu cầu người trực tiếp quản lý di sản thực hiện nghĩa vụ. BLDS năm 2015 chưa quy định rõ nhằm ràng buộc trách nhiệm của những chủ thể có nghĩa vụ tài sản do người chết để lại nhằm bảo vệ quyền lợi tốt nhất cho người thứ ba sau khi người để lại di sản chết. Theo quan điểm của tác giả, để bảo vệ quyền lợi cho người thứ ba, pháp luật dân sự nên theo hướng bổ sung quy định về xác định chủ thể thực hiện nghĩa vụ do người chết để lại là những người thừa kế hưởng di sản, họ có nghĩa vụ thông báo cho người thứ ba biết. Trong trường hợp không thông báo, người có quyền được yêu cầu bất kỳ người thừa kế nào phải thực hiện toàn bộ nghĩa vụ với mình.
Thứ tư, Tòa án có phải tiến hành định giá đối với di sản mà người chết để lại hay không để làm cơ sở tuyên buộc trách nhiệm của những người thừa kế. Nếu giá trị di sản mà Tòa án định giá cao hơn nghĩa vụ phải thực hiện thì quyền lợi của nguyên đơn được đảm bảo, việc chênh lệch giá đến khi thi hành án cũng không làm ảnh hưởng đến quyền lợi ích hợp pháp của nguyên đơn. Nếu giá trị tài sản mà Tòa án định giá tại thời điểm xét xử thấp hơn nghĩa vụ phải thực hiện. Lúc này, quyền và lợi ích hợp pháp của nguyên đơn sẽ không được đảm bảo và bị ảnh hưởng. Bởi lẽ, kể từ khi Tòa án định giá di sản làm căn cứ giải quyết vụ án đến khi thi hành án, sẽ có sự chênh lệch về giá. Nếu đặt ra là trong trường hợp đến thời điểm thi hành án giá thị trường của di sản tăng lên cao hơn nghĩa vụ phải thực hiện mà bản án đã tuyên chỉ buộc thực hiện nghĩa vụ với giá trị được định giá thấp hơn. Như vậy, trong tình huống này nguyên đơn là người bị thiệt hại, không được các đồng thừa kế thực hiện đầy đủ nghĩa vụ về tài sản trong khi giá trị di sản cao hơn tại thời điểm thi hành án.
Từ những phân tích, đánh giá nêu trên có thể thấy thực tiễn giải quyết đối với các vụ án tranh chấp về thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại còn nhiều quan điểm khác nhau về đường lối giải quyết, pháp luật về dân sự cũng còn những quy định chưa cụ thể liên quan đến vấn đề trên. Do đó, để bảo đảm việc giải quyết các vụ án liên quan đến tranh chấp về thực hiện nghĩa vụ về tài sản do người chết để lại được thuận lợi và đảm bảo tốt nhất quyền và lợi ích của các bên đương sự, thiết nghĩ cần có văn bản hướng dẫn đối với những vướng mắc, khó khăn đang tồn tại nêu trên.
Thái Chân
Viện KSND Khu vực 11 - Cần Thơ
